Van 15 november 2025 tot 15 februari 2026 is in Museum De Casteelse Poort in Wageningen de tentoonstelling “Ter verheffing van het gemeene volk: twee eeuwen Wagenings Nut” te zien.
Initiatiefnemer Het Wagenings Nut – departement van de landelijke organisatie “Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen” – stelde deze kleine expositie samen, in samenwerking met Museum De Casteelse Poort en de Historische Vereniging Oud Wageningen. De tentoonstelling behandelt de periode van de oprichting in 1807 tot nu.
Van 1807 tot nu
Het Wagenings Nut werd in 1807 opgericht. In de 19e eeuw, een periode van grote armoede in Nederland, groeide het Nut uit tot een drijvende kracht achter maatschappelijke vooruitgang, ook in Wageningen. In de periode1850 -1870 werden veel initiatieven gestart. Het Wagenings Nut richtte voorzieningen op die het dagelijks leven van minvermogenden verbeterden: een leesbibliotheek, de Nutsspaarbank, een hulpfonds, een begrafenisfonds, een genootschap tot hulp aan behoeftige kraamvrouwen, een zangschool, en zelfs een gymnastiekschool. Het Nut gaf mensen kansen om zichzelf te ontwikkelen, lang voordat de overheid deze taken op zich nam.
In de jaren ’70 van de vorige eeuw raakte het Wagenings Nut in verval, maar in 1999 blies een groep betrokken Wageningers het nieuw leven in. Arno Boon, later ook lid van het Maatschappijbestuur van de landelijke Nuts organisatie, speelde daarbij een sleutelrol. Argumentatie was toen dat het Nut nog steeds nuttig kan zijn door het financieel ondersteunen van Wageningers die initiatief nemen om het welzijn van mede-Wageningers en de Wageningse maatschappij te bevorderen. Sindsdien ondersteunt het departement initiatieven die bijdragen aan educatie, cultuur en sociaal welzijn in Wageningen. De opbrengsten van het Nutskapitaal – afkomstig uit de verkoop van gebouwen in de jaren ’60 en ’70 – maken dit mogelijk.
Wat laat de tentoonstelling zien?
De expositie belicht vooral de periode rond 1850, maar toont ook latere ontwikkelingen, zoals de verbetering van woningtoestanden in de 20e eeuw, verbetering van onderwijs door de oprichting van de nutskleuterscholen en de nutsambachtscholen, en de rol van het Nut anno nu in Wageningen. Bezoekers ontdekken hoe zwaar het leven voor de armen in de 19e eeuw was én hoe het Nut verschil maakte. Dankzij bijdragen van Cor den Boer (voormalig voorzitter van de Maatschappij en actief in het Onderwijsmuseum Dordrecht) en Paul Zaal (oud-medewerker van de Nutsspaarbank in Wageningen) konden we veel waardevolle informatie verzamelen.
Waarom nu?
Met deze tentoonstelling willen we niet alleen een weinig bekend stukje Wageningse geschiedenis zichtbaar maken, maar ook een actuele boodschap meegeven. In een tijd waarin sociale voorzieningen, zoals onderwijs, zorg en wonen, onder druk staan, mensen elkaar kwijtraken en onderling begrip afneemt, kunnen we leren van het verleden. Toen werden burgers geraakt door de armzalige leefomstandigheden van hun medeburgers en zetten ze zich in om die groep te helpen meer zelfredzaam te worden. Anno nu ondersteunt ’t Wagenings Nut initiatieven die voor verbinding tussen Wageningers zorgen. Kom kijken, laat je verrassen door deze rijke geschiedenis.
Opening 15 november 2025
Afgelopen 15 november vond een geslaagde opening plaats van de tentoonstelling. De Opening in de Casteelse poort vond plaats in aanwezigheid van hoofdbestuursleden Hans Pielkenrood en Ria Hoeymakers. Arno Boon, oud-bestuurslid van het Maatschappijbestuur en tevens oud-bestuurslid van Departement Wageningen en Diane Dresselhuis huidige voorzitter van het departement Wageningen en mede-initiatiefnemer van de tentoonstelling hielden respectievelijk een praatje over de heroprichting van het departement Wageningen en het waarom van de tentoonstelling en de toekomst van het Wagenings Nut. De tentoonstelling werd vervolgens door Cor den Boer en Paul Zaal geopend. Waarna Riet Hilhorst, ook bestuurslid van het Wagenings Nut en Diane Dresselhuis door het hoofd van de tentoonstellingscommissie, Jan Schakel, van de de Casteelse Poort in het zonnetje werden gezet voor hun betrokkenheid bij de samenstelling van de tentoonstelling. Ook Joop Asselbergs van museum Edam en tevens betrokken bij het Nut aldaar was aanwezig. Daarnaast waren van het Wagenings Departement aanwezig Rolf van der Wal, Marjon Oostrom, Eric Vis en kandidaat-bestuurslid Joris Visscher, de tentoonstellingscommissieleden en vrienden van de Casteelse Poort en van de Historische Vereniging Oud Wageningen waarvan velen hebben bijgedragen of een trekkende rol hebben gehad bij het tot stond komen van de tentoonstelling.
Opening door Cor den Boer en Paul Zaal
Jan Schakel, Diane Dresselhuis en Riet Hilhorst